Actrice en zangeres Joke Bruijs, die recent op 73-jarige leeftijd overleed, maakte nog tijdens haar leven een opvallende keuze. Ze leed aan de ziekte van Parkinson en besloot dat haar lichaam na overlijden niet zou worden begraven of gecremeerd, maar beschikbaar gesteld aan de wetenschap. Daarmee koos ze voor een bijzondere nalatenschap die onderwijs en onderzoek ten goede komt. Voor nabestaanden betekent dit dat er geen traditionele uitvaart plaatsvindt, maar alternatieve vormen van herdenken mogelijk blijven.
In Nederland bestaat al jarenlang de mogelijkheid om het lichaam na overlijden te schenken aan de wetenschap. Hoewel dit minder vaak voorkomt dan een crematie of begrafenis, is het beslist geen zeldzaamheid. Vooral mensen die een bewuste keuze willen maken voor medische vooruitgang en onderwijs, kiezen voor lichaamsdonatie. Voor nabestaanden kan het wennen zijn dat er geen klassieke plechtigheid komt, maar academische ziekenhuizen bieden vaak wel gedenkmogelijkheden.
Registratie en procedure
Een donor moet bij leven al vastleggen dat zijn of haar lichaam beschikbaar komt voor de wetenschap. Dit gebeurt via een wilsbeschikkingsformulier, dat handgeschreven wordt ingevuld en bij een academisch ziekenhuis wordt ingediend. Op die manier is er geen twijfel over de wens van de overledene en weten zowel nabestaanden als ziekenhuizen direct wat er moet gebeuren.
Wanneer een geregistreerde donor overlijdt, moet het lichaam vaak binnen 24 uur naar de afdeling anatomie worden overgebracht. De snelle procedure hangt samen met ontbinding, die direct na het stilvallen van het hart begint. Voor onderwijs of onderzoek is een onbehandeld lichaam niet bruikbaar. Daarom vindt er conservering plaats via balseming, waarbij vloeistoffen met conserverende middelen in de bloedbaan worden gebracht.
Minder tijd voor afscheid
Door de noodzakelijke snelheid hebben nabestaanden vaak minder gelegenheid voor een fysiek afscheid. Dat is voor veel families een emotioneel punt. Toch bestaan er alternatieve manieren om bij het verlies stil te staan. Sommige ziekenhuizen bieden gedenkplekken of organiseren jaarlijkse herdenkingsbijeenkomsten waarin studenten en artsen hun dankbaarheid uitspreken. Voor families vormt dit vaak een belangrijk moment van erkenning en troost.
Waarde voor onderwijs en wetenschap
De meeste gedoneerde lichamen worden ingezet in het onderwijs. Geneeskundestudenten leren zo hoe het menselijk lichaam daadwerkelijk is opgebouwd. Ze bestuderen organen, weefsels en het zenuwstelsel en oefenen met medische handelingen. Voor hen is dit een onmisbare aanvulling op theoretische kennis. Ook ervaren artsen maken gebruik van lichamen om nieuwe technieken te oefenen of hun vaardigheden te verfijnen.
Volgens deskundigen blijft een echt lichaam de beste manier om inzicht te krijgen in de werking van het menselijk lichaam. Digitale simulaties en modellen bieden waardevolle hulpmiddelen, maar kunnen de realiteit niet volledig vervangen. Daarom blijft lichaamsdonatie van groot belang voor de medische wereld.
Onderzoek naar ontbinding
Soms worden lichamen ook gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. Bij het Amsterdam UMC wordt bijvoorbeeld bestudeerd hoe lichamen onder verschillende omstandigheden ontbinden. Deze kennis levert inzichten op die niet alleen relevant zijn voor de wetenschap, maar ook voor forensisch onderzoek. Het begraven van lichamen op speciale velden helpt onderzoekers beter te begrijpen hoe ontbinding verloopt, wat weer toepassingen heeft in meerdere vakgebieden.
Verschillende vormen van donatie
Niet iedereen doneert het hele lichaam. Er bestaan ook speciale instellingen zoals de hersenbank en de hartbank, waar uitsluitend organen worden onderzocht. Deze instellingen zijn gericht op specifieke onderzoeken, bijvoorbeeld naar neurologische aandoeningen of hartziekten. Wie kiest voor lichaamsdonatie, kan aangeven of er voorkeur bestaat voor een bepaald onderzoeksgebied, al bepaalt het ziekenhuis meestal zelf de uiteindelijke bestemming.
Wat gebeurt er met de resten
Nabestaanden krijgen de stoffelijke resten doorgaans niet terug. Na afronding van onderwijs of onderzoek vindt er geen traditionele crematie of begrafenis plaats. Wel zijn er in academische ziekenhuizen speciale gedenkplekken waar families kunnen herdenken. Daarnaast organiseren sommige ziekenhuizen herdenkingsdagen, zoals in Leiden, waar jaarlijks een ceremonie wordt gehouden om donoren te eren. Voor families biedt dit vaak een gevoel van verbondenheid en dankbaarheid.
Onmisbare waarde voor toekomstige artsen
Ondanks de technologische vooruitgang blijft het werken met echte lichamen essentieel. Studenten leren hoe weefsel aanvoelt, hoe organen verschillen en hoe snel beschadigingen ontstaan. Chirurgen oefenen nieuwe technieken vaak eerst op een echt lichaam voordat ze deze in de praktijk toepassen. Het is een leerschool die nergens anders mee te evenaren is en die toekomstige patiënten direct ten goede komt.
Lichaamsdonatie in Nederland
In Nederland zijn zeven academische ziekenhuizen waar lichaamsdonatie mogelijk is. Het gaat om het UMCG in Groningen, LUMC in Leiden, Radboudumc in Nijmegen, Erasmus MC in Rotterdam, UMC Utrecht, AZM in Maastricht en Amsterdam UMC. Elk centrum gebruikt de donaties om studenten op te leiden en medisch onderzoek te verrijken.
Bijzondere nalatenschap
Wie kiest voor lichaamsdonatie, maakt een beslissing die verder gaat dan de eigen dood. Het is een keuze die onderwijs ondersteunt, onderzoek bevordert en de zorg van de toekomst verbetert. Daarmee levert een donor een bijdrage aan generaties artsen en patiënten. Het laat zien dat er, naast begraven of cremeren, ook mogelijkheden bestaan om zelfs na overlijden iets waardevols te betekenen.
