Een drankje hoort voor velen bij een gezellige avond, een etentje of een sportwedstrijd. Toch groeit de maatschappelijke discussie over de impact van alcoholgebruik. Nu sigaretten uit supermarkten zijn verdwenen, rijst de vraag of alcohol de volgende stap is. De maatschappelijke kosten en de gevolgen voor de volksgezondheid blijven namelijk aanzienlijk.
Uit cijfers blijkt dat bijna 80% van de Nederlandse volwassenen af en toe alcohol drinkt. Voor sommigen blijft het bij een drankje op zijn tijd, maar problematisch alcoholgebruik blijft een zorgpunt. Volgens de laatste gegevens drinkt 5% van de bevolking meer dan de richtlijnen van de Gezondheidsraad adviseren. Daarnaast consumeert 6,7% van de volwassenen overmatig alcohol, wat betekent dat mannen meer dan 21 glazen per week drinken en vrouwen meer dan 14. Hoewel dit percentage sinds 2014 is gedaald, blijft het een punt van aandacht.
Naast overmatig gebruik is ook zwaar alcoholgebruik een probleem. Maar liefst 7,9% van de Nederlanders drinkt regelmatig minstens zes glazen alcohol per keer als man, of vier glazen als vrouw. Dit patroon vertoont geen afname en brengt grote risico’s met zich mee. Naast de gezondheidsrisico’s brengt overmatig alcoholgebruik ook maatschappelijke kosten met zich mee. Jaarlijks kost alcohol Nederland tussen de 2,3 en 4,2 miljard euro. Dit bedrag blijft hoog, zelfs na aftrek van de opbrengsten uit accijnzen.
In landen zoals Noorwegen en Finland is alcohol alleen verkrijgbaar in speciale winkels met beperkte openingstijden. In Nederland zijn bier en wijn daarentegen nog altijd prominent aanwezig in supermarkten, vaak naast frisdrank en sap. Dit roept de vraag op of deze beschikbaarheid nog wel past binnen de huidige samenleving, waarin steeds meer aandacht is voor de negatieve effecten van alcohol.
Volgens Ninette van Hasselt van het Trimbos Instituut groeit het bewustzijn rondom de risico’s van alcoholgebruik. Het Trimbos Instituut stelt geen beleid op, maar adviseert wel over effectieve maatregelen. Een mogelijke stap is het invoeren van waarschuwingsetiketten op flessen, vergelijkbaar met sigarettenverpakkingen. Uit onderzoek blijkt dat drie op de vijf Nederlanders een dergelijke maatregel een goed idee vinden.
Naast etikettering zouden strengere verkoopregels en hogere accijnzen een manier kunnen zijn om problematisch alcoholgebruik te verminderen. Van Hasselt benadrukt dat minder verkooppunten kunnen bijdragen aan een bewustere omgang met alcohol. Door het minder toegankelijk te maken, wordt het voor consumenten vanzelfsprekender om minder te drinken.
Een volledig verbod op alcohol in supermarkten lijkt voorlopig niet aan de orde, maar de maatschappelijke houding verandert. De aanpak van roken laat zien dat regelgeving en bewustwording op de lange termijn tot grote veranderingen kunnen leiden. Het duurde twintig jaar voordat sigaretten vrijwel uit het straatbeeld verdwenen. Voor alcohol zal een vergelijkbaar proces mogelijk ook tijd nodig hebben.
Politieke moed is hierin een bepalende factor. Toen het rookverbod in de horeca werd ingevoerd, vonden velen het betuttelend. Inmiddels ervaren de meeste mensen het als prettig om in een rookvrije omgeving te verkeren. Een soortgelijke ontwikkeling zou kunnen plaatsvinden bij alcohol, bijvoorbeeld door minder openbare overlast en een lagere druk op de gezondheidszorg.
In sommige Scandinavische landen wordt bier met een lager alcoholpercentage nog wel in supermarkten verkocht, terwijl sterke drank alleen verkrijgbaar is in speciale winkels. Van Hasselt denkt dat een soortgelijk systeem in Nederland kan werken. Aanvankelijk roept zo’n verandering weerstand op, maar uiteindelijk wordt het normaal. De meeste mensen wennen snel aan nieuwe regelgeving, vooral als het bijdraagt aan de volksgezondheid.
Een totaalverbod op alcohol lijkt echter geen realistische optie. Van Hasselt wijst erop dat er wereldwijd geen succesvolle voorbeelden van een dergelijk verbod zijn. Wat wel effectief is, is een combinatie van regelgeving, campagnes en preventieve maatregelen. Momenteel ligt de nadruk vooral op bewustwording, terwijl strengere regels minstens zo belangrijk zijn om het gebruik terug te dringen.
Een maatregel die in Schotland succesvol blijkt, is de invoering van een minimumprijs per eenheid alcohol. Dit heeft gezorgd voor een daling van de consumptie, vooral onder risicogroepen. Ook een reclameverbod zou kunnen bijdragen aan minder alcoholgebruik, omdat de invloed van marketing op drinkgedrag aanzienlijk is.
Uit verschillende peilingen blijkt dat steeds meer Nederlanders openstaan voor strengere regelgeving rondom alcohol. Ze ervaren dat minder blootstelling aan alcoholreclames hen helpt om bewuster keuzes te maken. De vraag blijft of alcohol over tien of twintig jaar nog in de supermarkt verkrijgbaar zal zijn. Het maatschappelijke debat hierover is in volle gang.
