Over twintig dagen trekken de Nederlanders opnieuw naar de stembus. De nieuwste peiling van Ipsos I&O zorgt direct voor spanning binnen het politieke speelveld. De PVV van Geert Wilders blijft met 31 virtuele zetels ruimschoots de grootste partij, terwijl JA21 zich naast de verzwakte VVD nestelt met dertien zetels. Grote verschuivingen blijven vooralsnog uit, maar de campagneperiode belooft beslissend te worden nu veel kiezers hun keuze nog niet hebben bepaald.
Campagne komt op gang
De verkiezingscampagne is de afgelopen week in volle gang geraakt. Politieke partijen scherpen hun boodschappen aan, trekken langs debatten en proberen via media-optredens het verschil te maken. JA21-leider Joost Eerdmans kwam onlangs nog in botsing met Johan Derksen over het gevoelige onderwerp gaswinning in Groningen.
Die discussie raakte aan een thema dat kiezers blijft bezighouden: bestuurlijke betrouwbaarheid. Zulke momenten geven kleur aan de campagne, maar het is onzeker of ze het stemgedrag in brede kring beïnvloeden.
PVV behoudt koppositie ondanks kabinetsval
De PVV blijft volgens Ipsos I&O de grootste partij van Nederland, ondanks het recente vertrek uit het kabinet. Hoewel de partij zes zetels lager scoort dan bij de verkiezingen van 2023, toont het PVV-electoraat opmerkelijke stabiliteit.
Onderzoeksbureau Ipsos I&O wijst erop dat de loyaliteit van de achterban voornamelijk rust op herkenning en inhoudelijke standpunten. De partij lijkt voorlopig onaangetast door de politieke spanningen die haar vertrek uit de regering veroorzaakten.
Motieven van de PVV-stemmer
Uit het onderzoek blijkt dat 67 procent van de PVV-kiezers de inhoudelijke standpunten als voornaamste reden noemt om op de partij te stemmen. Voor 49 procent speelt herkenning een rol: “de PVV komt op voor mensen zoals ik”. Nog opvallender is dat negentig procent van de PVV-stemmers immigratie en asiel als belangrijkste thema ziet.
In 2021 lag dat percentage nog op 79 procent en in 2023 op 77 procent. De focus van de partij ligt dus sterker dan ooit op migratie, een thema dat hoog scoort bij zoekwoorden als asielbeleid, verkiezingspeilingen en kabinetsformatie.
Een veranderde achterban
De samenstelling van de PVV-achterban is in de loop der jaren veranderd. Waar vroeger vooral oudere mannen tot de vaste aanhang behoorden, is de groep inmiddels breder. Zowel mannen als vrouwen uit uiteenlopende leeftijdscategorieën voelen zich aangesproken.
Toch blijft het opleidings- en inkomensniveau relatief laag. Veel aanhangers bevinden zich in de lagere inkomensgroepen en voelen zich ondervertegenwoordigd door gevestigde partijen. De PVV weet juist die onvrede politiek te vertalen.
Verschuivingen binnen het politieke spectrum
De groei van de PVV past in een breder patroon dat al twee decennia zichtbaar is. Het centrumrechtse blok is in twintig jaar tijd sterk gekrompen, van ruim zeventig zetels naar 41 in de huidige peiling.
Rechts-conservatieve partijen daarentegen groeiden van tien naar 56 zetels. Links-progressieve partijen zakten van 65 naar 53 zetels. De politieke verhoudingen zijn fundamenteel verschoven en tonen een duidelijke ruk naar rechts.
Uitsluiting en strategische keuzes
Partijen zoals het CDA en de VVD sluiten samenwerking met de PVV bij voorbaat uit. Dat werkt tweeledig: enerzijds verstevigt het de positie van de PVV als protestpartij, anderzijds duwt het twijfelende kiezers richting partijen die volgens hen meer kans maken op regeringsdeelname. Die dynamiek kan de komende weken nog sterk doorwerken, vooral wanneer coalitiemogelijkheden en strategische stemkeuzes centraal komen te staan.
Grote groep twijfelaars
Ondanks de scherpe profilering van partijen weet slechts een klein deel van de kiezers al zeker waarop ze gaat stemmen. Slechts 15 procent is volledig zeker van de keuze, terwijl 82 procent nog twijfelt.
Ongeveer 15 procent heeft zelfs nog geen enkele voorkeur. Dat hoge aandeel zwevende kiezers maakt de komende weken cruciaal. Televisiedebatten, lijsttrekkersinterviews en strategische campagneacties kunnen het verschil maken in een verkiezingsstrijd die nog volledig openligt.
Strijd om de tweede plek
Achter de PVV ontvouwt zich een spannende strijd om de tweede positie. Het CDA stijgt naar 24 zetels en staat daarmee net boven GroenLinks-PvdA, die 22 zetels behalen. D66 (14 zetels), VVD (13) en JA21 (13) volgen op korte afstand.
Voor JA21 is de winst van twee virtuele zetels ten opzichte van vorige week een belangrijk signaal van groei. De partij plaatst zich daarmee naast de VVD, die kampt met koers- en leiderschapsvragen.
Kleine verschuivingen met groot effect
Opvallend is de lichte opleving van 50PLUS, dat nu op twee zetels staat. Dat lijkt weinig, maar is een forse verbetering ten opzichte van 2023, toen de partij geen zetels behaalde. In een politiek landschap dat steeds gefragmenteerder wordt, kunnen kleine verschuivingen grote effecten hebben. Partijen met een duidelijke doelgroep kunnen daardoor snel terrein winnen.
Coalities en rode lijnen
JA21 behoort tot de weinige partijen die samenwerking met de PVV niet uitsluiten. Toch wees Joost Eerdmans in de podcast Politiek Dichtbij op de grote inhoudelijke verschillen met GroenLinks-PvdA en D66.
Een coalitie met die partijen acht hij onwaarschijnlijk. Zulke duidelijke uitspraken bieden kiezers helderheid, maar beperken de onderhandelingsruimte. Na de verkiezingen kan dat leiden tot complexe formaties, met lange gesprekken over compromissen en prioriteiten.
Complexe formatie in zicht
Als de huidige peilingen zich doorzetten, lijkt een ingewikkelde formatie onvermijdelijk. De PVV blijft de grootste, maar wordt door meerdere partijen uitgesloten. Het CDA en de VVD zoeken bestuurlijke stabiliteit, terwijl linkse partijen meerdere partners nodig hebben om tot een meerderheid te komen.
De electorale realiteit dwingt partijen tot heroverweging van hun grenzen, waarbij strategisch stemmen richting de verkiezingsdag steeds belangrijker wordt.
Vooruitblik op de slotfase
De laatste weken van de campagne draaien om geloofwaardigheid, migratie en koopkracht. Politieke partijen zullen alles op alles zetten om twijfelende kiezers te overtuigen met concrete plannen.
Ipsos I&O laat zien dat het politieke landschap stevig is opgeschud, maar verre van uitgekristalliseerd. Met een dominante PVV, een herpositionerend midden en groeiende concurrentie op rechts blijft de uitkomst onvoorspelbaar. De eindsprint naar de stembus belooft een van de spannendste in jaren te worden.
