De jongste peiling van opiniepeiler Maurice de Hond stuit op flinke belangstelling in politiek Den Haag. Hoewel de Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders virtueel de grootste partij blijft, schetst De Hond een opmerkelijk scenario: bij een lichte teruggang kan de partij alsnog buiten een kabinet worden gehouden. Daarmee komt een breed middenkabinet in beeld, met onder andere Democraten 66 en CDA in de hoofdrol.
PVV bovenaan, maar met inklemgevaar
In de peiling haalt de PVV 28 ondersteunde zetels, waarmee de partij voorlopig aan kop staat. Tegelijkertijd waarschuwt De Hond dat een lichte daling — bijvoorbeeld naar 25 zetels — al voldoende is om andere partijen de regie te laten overnemen. Die paar zetels verschil kunnen het lot van de PVV in de formatie bepalen.
In zo’n geval zouden D66 en CDA het voortouw nemen, aangevuld door de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) voor bestuurlijke stabiliteit en partijen zoals BBB en JA21 om het profiel iets rechter te kleuren. De PVV zou dan, ondanks het virtuele verkiezingssucces, alsnog buiten de coalitie blijven.
Het scenario van het middenkabinet
De Hond benoemt dit mogelijke kabinet als een “breed middenkabinet”: een coalitie die op het oog evenwichtig is, maar in wezen steunt op politieke compromissen. D66 en CDA zouden in dit scenario de koers bepalen, terwijl VVD de bestuurlijke continuïteit levert. BBB en JA21 krijgen hierbij slechts beperkte invloed en fungeren vooral als rechtse steunpilaren.
Het verschijnsel is niet nieuw: eerdere formaties lieten ook zien dat partijen met de meerderheid van de 76 zetels het politieke gewicht in handen hebben, zelfs als ze niet de grootste partij zijn. Voor de PVV betekent dat zij, ondanks de voorsprong, alsnog het spel van de formatie kunnen missen.
PVV in debat-zetelpositie, niet in kabinet
De PVV leidt het politieke debat, in het bijzonder op thema’s als migratie, veiligheid en nationale identiteit. Toch is het volgens veel analisten waarschijnlijk dat D66, CDA en VVD zich zullen verenigen om Wilders buiten de formatie te houden.
Deze partijen hebben expliciet aangegeven terughoudend te zijn bij samenwerking met de PVV. In Nederland geldt immers niet automatisch dat de grootste partij mag regeren, maar dat degene met een meerderheid een kabinet kan vormen. Daarmee fungeert de PVV meer als gesprekspartner dan als daadwerkelijke coalitiepartner.
Campagnefeiten bepalen zetels
Volgens De Hond speelt zichtbaarheid tijdens de campagne een cruciale rol. Deelname aan debatten — bijvoorbeeld het RTL-debat — bepaalt mede of twijfelende kiezers zich nog laten beïnvloeden. Wie een debat overslaat, loopt het risico minder zichtbaar te zijn en achterop te raken in de beslissende laatste weken.
Juist een verschuiving van enkele procentpunten kan de PVV laten zakken van bijvoorbeeld 28 naar 25 zetels, waarmee de deur voor een middenkabinet geopend wordt. Strategische kiezers mogen zich hiervan bewust zijn: een stem op de PVV telt alleen als de partij groot genoeg blijft om in de formatie serieus genomen te worden.
Hoog rendement advertentiezoekwoorden zoals “verkiezingsuitslagen Nederland”, “coalitievorming Nederland” en “PVV formatie scenario” spelen hierbij een rol in de informatiewereld.
Beleid onder druk van compromis
Critici waarschuwen dat een middenkabinet uit D66, CDA, VVD, BBB en JA21 vooral inzet op stabiliteit en compromis in plaats van radicaal beleidsnieuws. Op thema’s als migratie, klimaat en Europese samenwerking zijn accentverschillen mogelijk, maar fundamentele koerswijzigingen zijn onwaarschijnlijk. D66, VVD en CDA bepaalden de afgelopen jaren al grotendeels het beleid.
Met BBB en JA21 erbij kan het profiel iets rechter worden, maar ingrijpende breuken blijven uit. Maatregelen om migratie beperkt te houden of Europese regels terug te dringen zullen waarschijnlijk worden afgezwakt in de onderhandelingen. Het klimaatbeleid zal vermoedelijk vooral bestaan uit stapjes in plaats van radicale hervormingen.
Kiezersvertrouwen op de proef
De Hond beschouwt dit scenario niet als een politieke aardverschuiving, maar als een herschikking van macht. Voor veel kiezers versterkt dit het gevoel dat hun stem weinig effect heeft als de grootste partij buiten spel wordt gezet. Wanneer partijen elkaar vóór de verkiezingen al uitsluiten, lijkt de uitslag soms slechts een formaliteit.
Tegelijkertijd benadrukt De Hond dat de politieke realiteit nu eenmaal draait om meerderheden, niet enkel om de grootste partij. Veel partijen geven voor de stemming al aan met wie zij wel of niet willen regeren, wat de formatie vooraf al beïnvloedt.
Beslissende weken richting 29 oktober
De resterende weken tot de verkiezingen op 29 oktober worden cruciaal. Blijft de PVV rond de 28 zetels of groeit zij zelfs verder, dan wordt het moeilijker voor andere partijen om haar buiten de regeerploeg te houden. In dat geval komt de druk te liggen op D66, CDA en VVD om hun standpunten te herzien of om snel een alternatief te vormen.
Als de PVV echter zakt naar 25 zetels of minder, zoals De Hond voorschetst, dan neemt de kans op een middenkabinet sterk toe. Een samenwerking tussen D66, CDA, VVD, BBB en JA21 kan dan geprofileerd worden als een ‘stabiele meerderheid’ met brede steun, ook al vertegenwoordigt die voornamelijk de gevestigde politiek.
Formatiecomplexiteit in aantocht
Welke richting het ook opgaat, één ding is vrijwel zeker: de formatie na 29 oktober wordt langdurig en complex. Een kabinet met vijf partijen betekent maanden onderhandelen over beleid, financiën en machtsverdeling.
Een coalitie mét de PVV aan boord zou juist politieke moed vereisen, omdat dan meerdere partijen moeten breken met eerdere uitsluitingsuitspraken. In beide gevallen dreigt een proces waarin compromissen de boventoon voeren en de uiteindelijke beleidsruimte beperkt blijft.
