De formatiedrang van D66 en CDA krijgt onmiddellijk tegenslag. Hun voorstel voor een minderheidskabinet stuit op weerstand van ChristenUnie en SGP. Beide christelijke partijen maakten bij informateur Sybrand Buma duidelijk dat hun steun niet vanzelfsprekend is. Ze staan open voor samenwerking, maar weigeren mee te bewegen op medisch-ethische thema’s. Het creëren van embryo’s voor onderzoek en het schrappen van abortus uit het strafrecht zijn voor hen principiële grenzen.
D66 en CDA hopen zonder vaste meerderheid een kabinet te vormen dat per onderwerp steun zoekt in de Tweede Kamer. Dat kan betekenen dat steun soms van links komt, soms van rechts, en bij gevoelige thema’s mogelijk van christelijke fracties.
Die flexibiliteit vraagt onderling vertrouwen en voorspelbaarheid. Precies daar wringt het: ChristenUnie en SGP willen eerst garanties over de koers rond leven en gezondheid voordat ze bereid zijn mee te werken aan stabiliteit.
Moeilijke rekensom voor steun in de Kamer
De houding van de christelijke partijen maakt het formatieproces aanzienlijk lastiger. Wanneer D66 en CDA de medisch-ethische voorstellen niet intrekken, valt een deel van de potentiële gedoogsteun weg.
En zonder zekerheid over die steun wordt het moeilijk om in andere dossiers betrouwbaarheid te vragen. Politieke stabiliteit lijkt daardoor nog ver weg, zeker nu de onderhandelingen steeds meer op inhoudelijke grenzen stuiten.
Embryo-onderzoek splijt de onderhandelingspartners
Het grootste twistpunt draait om het plan van D66 en VVD om embryo’s te creëren voor wetenschappelijk onderzoek. ChristenUnie en SGP vinden dat onaanvaardbaar. Zij stellen dat menselijk leven niet doelbewust mag worden gecreëerd en vernietigd.
Mirjam Bikker benadrukte dat dit voor haar fractie een principiële grens is. Als dit voorstel blijft liggen, ziet zij geen ruimte voor steun aan een kabinet dat hieraan vasthoudt.
Christelijke partijen eisen pas op de plaats
De partijen dringen erop aan dat de plannen rond embryo-onderzoek in de ijskast worden gezet of volledig verdwijnen. Alleen dan ontstaat volgens hen een basis voor samenwerking.
Voor D66 ligt de kwestie juist gevoelig, omdat het voorstel deel uitmaakt van hun wetenschapsagenda. Toegeven zou een belangrijk speerpunt ondermijnen, vasthouden betekent risico op verlies van formatiesteun. Het dilemma legt de spanning tussen idealen en politieke haalbaarheid bloot.
Abortusplan als tweede breekpunt
Naast het embryo-onderzoek vormt het D66-plan om abortus uit het strafrecht te halen een tweede struikelblok. SGP-leider Chris Stoffer waarschuwde dat dit neerkomt op het uithollen van de bescherming van ongeboren leven.
Zijn fractie is bereid constructief mee te denken over andere beleidsterreinen, maar sluit steun uit als deze hervorming wordt doorgezet. Een motie van wantrouwen ligt volgens Stoffer klaar als de grens wordt overschreden.
Brede weerstand en nieuwe zorgen bij 50Plus
Ook buiten de christelijke hoek groeit de kritiek. 50Plus-leider Jan Struijs maakt zich zorgen over plannen om de stijgende zorgkosten voor ouderen te beperken. Volgens hem dreigt dat te leiden tot bezuinigingen of versoberingen.
Voor een minderheidskabinet dat juist afhankelijk is van wisselende steun, betekent dit een nieuw obstakel. De coalitievorming blijkt daarmee niet alleen ideologisch, maar ook financieel kwetsbaar.
Wisselende meerderheden vragen vertrouwen
Het idee van een minderheidskabinet is dat per dossier een meerderheid wordt gevormd. Klimaat en onderwijs kunnen steun krijgen van linkse partijen, economie en veiligheid eerder van rechts.
In theorie biedt dit snelheid en flexibiliteit, maar in de praktijk werkt het alleen als wederzijds vertrouwen bestaat. Wanneer D66 vasthoudt aan de ethische hervormingen, raken ze juist de partijen kwijt die stabiliteit kunnen garanderen.
Politieke spagaat voor D66 en CDA
Het dilemma voor D66 is groot: vasthouden aan progressieve hervormingen of concessies doen om samenwerking mogelijk te maken. Worden de voorstellen gepauzeerd, dan kan dat leiden tot kritiek van de eigen achterban. Worden ze doorgezet, dan ontstaat het risico dat de formatie al voor de start wankelt. De ruimte voor manoeuvre lijkt steeds kleiner te worden.
Drie mogelijke routes voor de informateur
Informateur Sybrand Buma moet nu bepalen welke route nog kansrijk is. Een eerste mogelijkheid is dat D66 en CDA hun medisch-ethische plannen parkeren om steun te krijgen van de christelijke partijen.
De tweede optie is vasthouden aan de voorstellen en per onderwerp andere meerderheden zoeken. De derde mogelijkheid is dat de kloof te groot blijkt, waardoor de formatie vastloopt en alternatieve combinaties nodig worden.
Druk buiten de Kamer neemt toe
Ook buiten het Binnenhof groeit de spanning. Belangenorganisaties en actiegroepen roeren zich nadrukkelijk met petities over abortus en embryo-onderzoek. Zij willen dat partijen hun standpunten niet versoepelen. Tegelijkertijd verwachten veel burgers een werkend kabinet dat problemen oplost rond zorg, wonen en koopkracht. Die maatschappelijke druk maakt de noodzaak tot compromissen groter.
Beslissende weken voor D66 en CDA
De komende dagen moeten duidelijk maken of D66 en CDA bereid zijn hun koers aan te passen of vasthouden aan hun plannen. Alleen bij bereidheid tot temporiseren ontstaat ruimte voor een werkbare coalitie.
Zonder die beweging dreigt de minderheidsstrategie te stranden nog voor ze goed en wel is begonnen. De sleutel ligt bij de initiatiefnemers zelf: wie stabiliteit wil, moet bereid zijn harde keuzes te maken.
